Ernst Ziller (1837-1923) was a German born architect who was established as a major designer of royal and municipal buildings in Athens, Patras and other Greek cities. We were asked to transform one of his most impressive neoclassical buildings in central Athens, featuring unique painted ceilings, into a new eight room hotel.

One could focus on a single detail of this renovation and consider it emblematic of the entire scheme. I am referring to the conservation of specific area on the second floor, at the perimeter of the ceiling decoration. There, our conservator, as part of the renovation, locally removed the white paint so as to disclose a deeper, rectangular section of the original, richly colored ceiling. Within this limited area, in the so-called “witness,” the conservator preserved the original colorful mural as well as the later white coating, thus recording how the aesthetic preferences of users had changed throughout history. Through this new, ordered and controlled “peeling” which was not the result of weathering, we are offered a fleeting glimpse into the past, in a palimpsest that retains historical layers in distinct form.

Likewise, for us, the renovation of this project, its transformation into the hotel Monument, became an occasion for a dialogue of new and old, this time at an architectural level. That is, from the beginning we raised the question of how the new addition to the interior can be distinguished with similar clarity in relation to the pre-existing structure, and, at the same time, highlight the old. In this regard, there were two elements that we wanted to emphasize, the axial articulation and the ceilings: In the existing layout of the floors, the rooms featured an axial organization marked with tall double doors. This arrangement was faithfully preserved in our renovation, as was the basic structure of rooms –the new spaces for the bathrooms are placed sideways, secondary to the axial movement. They become boxes that do not touch the painted ceiling -lined with mirrors they disappear and reflect the ceiling. In this way the new and the old acquire a clear differentiation.

Because apart from the “witness,” the majority of the rooms in this neoclassical building by E. Ziller had impressive colored ceiling paintings. Before our renovation, signs of damage were evident: dents, cable passages, cracks, areas where the wooden thin substrate, the “bagthati,” was discernible. The conservator restored the ceilings by extending the older sections intact, deliberately retaining a light patina that they had acquired over the years. It was important that a complete, seemingly “perfect” restoration was not attempted, so as to emulate a painted ceiling without deterioration, a fresco that could have been completed “yesterday,” as is typically found in the murals of Greek Churches.

We attempted a corresponding reference to the facade of this neoclassical building on the ground floor, in the common areas of the hotel. Its facade, quite rare in that it faces three streets (Kalamida, Agiou Dimitriou and Melanthiou streets) has a characteristic archway. Inspired by this, we designed an arched opening and similar alchoves in the high ceiling interiors at ground floor. The original palette of the neoclassical ceilings influenced our selections for the colors in each individual room -matching the tones of each ceiling, we chose the colors of the textured walls and we completed the interiors with contemporary furniture that, without ever alluding to a prior condition, set a dialogue with the neoclassical past.

Μπορούσε κανείς να κοντοσταθεί σε ένα και μόνο σημείο της ανακαίνισης αυτής και αυτό να το θεωρήσει αντιπροσωπευτικό όλης της μελέτης. Αναφέρομαι σε ένα συγκεκριμένο σημείο στον δεύτερο όροφο, στην περίμετρο της γύψινης διακόσμησης του ταβανιού. Εκεί ο συντηρητής μας, στα πλαίσια της ανακαίνισης, αφαίρεσε τοπικά τη -μεταγενέστερη- λευκή βαφή ώστε να διακρίνεται (από κάτω) ένα ορθογώνιο τμήμα της αρχικής, έγχρωμης πλούσιας οροφογραφίας. Μέσα από αυτόν, τον αποκαλούμενο «μάρτυρα», ο συντηρητής διατήρησε το αυθεντικό αλλά και το μεταγενέστερο, καταγράφοντας το πώς στο παρελθόν είχαν αλλάξει οι αισθητικές προτιμήσεις των χρηστών του νεοκλασικού. Μέσα από αυτό το νέο, επιμελημένο «ξεφλούδισμα» το οποίο δεν ήταν αποτέλεσμα φθοράς, μας προσφέρει σήμερα μια «στιγμιαία» φυγή στο παρελθόν, μια διάστρωση ιστορικών φάσεων που διαχωρίζονται με σαφήνεια.

Για εμάς η ανακαίνιση στο έργο αυτό, η μετατροπή του σε ξενοδοχείο, θα ήταν αφορμή για μια αντίστοιχη διαλεκτική σχέση νέου και παλιού, αυτή τη φορά σε αρχιτεκτονικό επίπεδο. Θέσαμε δηλαδή από την αρχή το ερώτημα για το πώς διακρίνεται με παρόμοια σαφήνεια η νέα προσθήκη στο εσωτερικό σε σχέση με το προϋπάρχον κέλυφος, αναδεικνύοντας το παλιό. Ως προς αυτό, δύο ήταν τα στοιχεία που θέλαμε να τονίσουμε, οι άξονες και τα ταβάνια: Στην υπάρχουσα διάταξη των ορόφων, τα δωμάτια επικοινωνούσαν αξονικά μεταξύ τους με ψηλές δίφυλλες πόρτες. Αυτή η διάταξη διατηρήθηκε πιστά στην ανακαίνιση, το ίδιο και η βασική δομή των δωματίων –οι νέοι χώροι για τα λουτρά τοποθετούνται παράπλευρα, ως δευτερεύοντες της αξονικής κίνησης. Και μάλιστα αποτελούν κουτιά που δεν ακουμπούν στο ζωγραφιστό ταβάνι -επενδεδυμένα με καθρέφτη εξαφανίζονται και διπλασιάζουν τις οροφογραφίες. Με αυτόν τον τρόπο το νέο και το παλιό αποκτούν μια ξεκάθαρη διαφοροποίηση.

Γιατί πέρα από τον «μάρτυρα», η πλειονότητα των δωματίων στο νεοκλασικό αυτό κτίριο του E. Τσίλλερ διέθετε έγχρωμες οροφογραφίες εξαιρετικής αισθητικής. Όταν τις αντικρίσαμε, οι φθορές ήσαν εμφανείς: μερεμέτια, περάσματα καλωδίων, ρηγματώσεις, περιοχές που διακρινόταν το υπόστρωμα από το μπαγδατί. Ο συντηρητής αποκατέστησε τις όποιες φθορές επεκτείνοντας ακέραια τα παλιότερα τμήματα, διατηρώντας σκόπιμα μια ελαφριά πατίνα την οποία είχαν αποκτήσει μέσα στα χρόνια. Ήταν εδώ σημαντικό ότι δεν επιχειρήθηκε ένας πλήρης «εξωραϊσμός», να αποδοθεί δηλαδή ένα ζωγραφισμένο ταβάνι πλήρες, χωρίς φθορά, μια οροφογραφία που θα μπορούσε να έχει ολοκληρωθεί «χθες», όπως συχνά συναντούμε σε βυζαντινούς ναούς.

Μια αντίστοιχη αναφορά στην πρόσοψη αυτού του νεοκλασικού επιχειρήσαμε και στο ισόγειο, στους κοινόχρηστους χώρους του ξενοδοχείου. Η πρόσοψη του, αρκετά σπάνια ως προς το ότι αντικρίζει τρεις δρόμους (Καλαμίδα, Αγίου Δημητρίου, Μελανθίου) διαθέτει χαρακτηριστική τοξοστοιχία -αφορμή για εμάς να σχηματίσουμε τοξωτές διαμορφώσεις στα ψηλοτάβανα εσωτερικά. Τα στοιχεία που συντηρήθηκαν έδωσαν αφορμές για να καθορίσουμε τα χρώματα σε κάθε δωμάτιο -κοιτώντας προς το εκάστοτε ταβάνι, διαλέξαμε τα χρώματα της τεχνοτροπίας των τοίχων και συμπληρώσαμε τα εσωτερικά με σύγχρονα έπιπλα που χωρίς να υποδύονταν μια παρελθούσα κατάσταση, έρχονται σε διάλογο με το νεοκλασικό.